สเจ ปน โวหาริกา ภิกฺขุนุปสฺสเย เอวรูปํ อนาจารํ กโรนฺตานํ ‘‘อิมํ นาม ทณฺฑํ กโรมา’’ติ เภริํ จราเปตฺวา อาณาย อติฏฺฐมาเน ปริเยสิตฺวา ทณฺฑํ กโรนฺติ, ภิกฺขุนิยา เนว คีวา, น อาปตฺติฯ

โย จายํ ภิกฺขุนีนํ วุตฺโต, ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโยฯ ภิกฺขุโนปิ หิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา น วฏฺฏติ, ยํ ตถา อาจิกฺขิเต เตสํ ทณฺฑํ กโรนฺติ, ตํ สพฺพํ คีวา โหติฯ วุตฺตนเยเนว ทณฺฑํ คณฺหาเปนฺตสฺส ปาราชิกํฯ โย ปน ‘‘ทณฺฑํ กริสฺสนฺตี’’ติ ชานนฺโตปิ อโนทิสฺส กเถติ, เต จ ปริเยสิตฺวา ทณฺฑํ กโรนฺติเยว, น โทโสฯ วิหารสีมาย รุกฺขาทีนิ ฉินฺทนฺตานํ วาสิผรสุอาทีนิ คเหตฺวา ปาสาเณ โกฏฺเฏนฺติ, น วฏฺฏติฯ สเจ ธารา ภิชฺชติ, การาเปตฺวา ทาตพฺพาฯ อุปธาวิตฺวา เตสํ ปริกฺขาเร คณฺหนฺติ, ตมฺปิ น กาตพฺพํฯ ลหุปริวตฺตญฺหิ จิตฺตํ, เถยฺยเจตนาย อุปฺปนฺนาย มูลจฺเฉชฺชมฺปิ คจฺเฉยฺยฯ

อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกนฺติอาทีสุ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.683) มลฺลคโณ นาม นารายนภตฺติโก ตตฺถ ตตฺถ ปานียฏฺฐปนโปกฺขรณิขณนาทิปุญฺญกมฺมการโก คโณฯ ภฏิปุตฺตคโณ นาม กุมารภตฺติกคโณฯ ธมฺมคโณติ สาสนภตฺติโก อเนกปฺปการปุญฺญกมฺมการโก คโณฯ คนฺธิกเสณีติ อเนกปฺปการสุคนฺธิวิกติการโก คโณฯ ทุสฺสิกเสณีติ ทุสฺสวาณิชสมูโห, เปสการคโณติ อตฺโถฯ

วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยาฯ เกนจิ กรณีเยน ปกฺกนฺตาสุ ภิกฺขุนีสุ อคนฺตฺวา ขณฺฑสีมํ ยถานิสินฺนฏฺฐาเนเยว อตฺตโน นิสฺสิตกปริสาย สทฺธิํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 683), อญฺญํ สีมํ วา นทิํ วา คนฺตฺวา วุฏฺฐาเปนฺติยา กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาตีติ อาห ‘‘โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐาน’’นฺติฯ อนาปุจฺฉา วุฏฺฐาปนวเสน กิริยากิริยํฯ ปญฺญตฺติํ อชานนฺตา อริยาปิ วุฏฺฐาเปนฺตีติ วา กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติกฺขเณ วิปากาพฺยากตสมงฺคิตาวเสน วา ติจิตฺตํฯ

โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา

อญฺโญ คาโม คามนฺตรํฯ นทิปารนฺติ นทิยา ปาริมตีรํฯ ‘‘คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 687, 691) วุตฺตตฺตา อญฺญสฺมิํ คาเมเยว อาปตฺติ, น สกคาเมติ อาห ‘‘สกคามโต ตาวา’’ติอาทิฯ ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺเตติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐาเน วา อติกฺกนฺเตฯ ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเตติ ทุติเยน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺตมตฺเตฯ เยสุ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อติกฺกนฺเต, อุปจาเร วา โอกฺกนฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต วา สงฺฆาทิเสโส’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติ, ตตฺถ ‘‘โอกฺกนฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต วา’’ติ เอตานิ ทฺเว ปทานิ ปาฬิยา วิรุชฺฌนฺติฯ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ (ปาจิ. 692) หิ ปาฬิฯ ตถา สมนฺตปาสาทิกายปิ วิรุชฺฌนฺติฯ ตตฺถ หิ –

‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ เอเกน ปาเทน อติกฺกมติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ อปิเจตฺถ สกคามโต…เป.… เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเรวา อติกฺกนฺตมตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโส’’ติ –

วุตฺตํฯ ‘‘ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติอาทิวจนโต (ปาจิ. 692) ปทสา คมนเมว อิธาธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ปทสา ปวิสนฺติยา อาปตฺตี’’ติฯ อิมินา สเจปิ หตฺถิปิฏฺฐิอาทีหิ วา อิทฺธิยา วา ปวิสติ, วฏฺฏติเยวาติ ทสฺเสติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกาย (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) วุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

นทิปารคมเน วุตฺตลกฺขณาย นทิยาติ ‘‘นที นาม ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา อนฺตรวาสโก เตมิยตี’’ติ (ปาจิ. 692) นทิปารคมนวิภงฺเค วุตฺตลกฺขณาย นทิยาฯ นทิปารคมนวิภงฺโค หิ อิธ นทิปารคมนสทฺเทน วุตฺโตฯ ปุน โอริมตีรเมว ปจฺจุตฺตรนฺติยา วาติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํฯ อิตริสฺสา ปน อยํ ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ฐิตา โหติ, ตสฺมา ปรตีรํ คจฺฉนฺติยา อนาปตฺติฯ

สเจ สชฺฌายํ วา ปธานํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ กุรุมานา ‘‘ปุเร อรุเณเยว ทุติยิกาย สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) อาโภคํ กโรติ, อชานนฺติยา เอว ตสฺสา อรุโณ อุคฺคจฺฉติ , อนาปตฺตีติ อาห ‘‘ปุเร อรุเณเยวา’’ติอาทิฯ อถ ปน ‘‘ยาว อรุณุคฺคมนา อิเธว ภวิสฺสามี’’ติ วา อนาโภเคน วา วิหารสฺส เอกเทเส อจฺฉติ, ทุติยิกาย หตฺถปาสํ น โอตรติ, อรุณุคฺคมเน สงฺฆาทิเสโสฯ หตฺถปาโสเยว หิ อิธ ปมาณํฯ หตฺถปาสาติกฺกเม เอกคพฺโภปิ น รกฺขติฯ เตนาห ‘‘เอกคพฺเภ…เป.… อาปตฺตี’’ติฯ

ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วาติ เอตฺถ ทสฺสนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตํ ทุติยิกา ปสฺสติฯ สวนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตา มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิย, ธมฺมสฺสวนาโรจนสทฺเทน วิย จ ‘‘อยฺเย’’ติ สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา โอหียนํ นาม ทสฺสนูปจารสวนูปจารานมญฺญตรสฺส วิชหนํ, ตสฺมาฯ อนฺโตคาเม ปน โอหียนํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘อินฺทขีลาติกฺกมโต ปฏฺฐายา’’ติ อาทิฯ ตตฺถ อินฺทขีลาติกฺกมโตติ อุมฺมาราติกฺกมโตฯ พหิคาเมติ คามสฺส พหิปเทเสฯ มคฺคมูฬฺหา อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิยา’’ติฯ มคฺคมูฬฺหํ อวฺหายนฺตสฺส สทฺเทน วิยาติปิ วทนฺติฯ สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ ‘‘สทฺทสฺสวนาติกฺกเม อาปตฺติเยวา’’ติ อิมินา ทสฺสนูปจาโร เอวรูเป สวนูปจาเร วิชหิเต น รกฺขติ, ชหิตมตฺเตว อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสาติ ทสฺเสติฯ

มคฺคํ คจฺฉนฺตีติ เอกมคฺคํ คจฺฉนฺติฯ สเจ ปุริมาโย อญฺเญน มคฺเคน คจฺฉนฺติ, ปกฺกนฺตา นาม โหนฺติ, อนาปตฺติเยวฯ ทฺวินฺนํ คจฺฉนฺตีนํ เอกา อนุพนฺธิตุํ อสกฺโกนฺตี ‘‘คจฺฉตุ อย’’นฺติ โอหียติ, อิตราปิ ‘‘โอหียตุ อย’’นฺติ คจฺฉติ, ทฺวินฺนมฺปิ อาปตฺติฯ สเจ ปน คจฺฉนฺตีสุ ปุริมาปิ อญฺญํ มคฺคํ คณฺหาติ, ปจฺฉิมาปิ อญฺญํ, เอกา เอกิสฺสา ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติฯ

‘‘สงฺฆาทิเสสา จตุโร’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 479) อยํ ปญฺโห อรุณุคฺคมเน คามนฺตรปริยาปนฺนํ นทิปารํ โอกฺกนฺตภิกฺขุนิํ สนฺธาย วุตฺโตฯ

สา หิ สกคามโต ปจฺจูสสมเย นิกฺขมิตฺวา อรุณุคฺคมนกาเล วุตฺตปฺปการํ นทิปารํ โอกฺกนฺตมตฺตาว รตฺติวิปฺปวาสคามนฺตรนทิปารคมนคณมฺหาโอหียนลกฺขเณ เอกปฺปหาเรเนว จตุโร สงฺฆาทิเสเส อาปชฺชติฯ

ปกฺขสงฺกนฺตาย วาติ ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตายฯ อนนฺตราเยนาติ หตฺถิโมจนาทิอนฺตรายํ วินาฯ

เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา

ตสฺเสว การกสงฺฆสฺสาติ โย อุกฺเขปนียกมฺมการโก คโณ, ตสฺเสว การกสงฺฆสฺสฯ วตฺเต วา วตฺตนฺตินฺติ เตจตฺตาลีสปฺปเภเท เนตฺถารวตฺเต วตฺตมานํฯ

อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. โภชนปฺปฏิคฺคหณปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกโตอวสฺสุเตติ ปุคฺคลสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อวสฺสุเตฯ มหาปจฺจริยํ ปเนตฺถ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาเวติ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 701) วุตฺตํฯ ตํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ (ปาจิ. 703) อิมาย ปาฬิยา น สเมติฯ ยทิ หิ ปุคฺคลสฺส อวสฺสุตภาโว นปฺปมาณํ, กิํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี’’ติ อิมินา วจเนน, ‘‘อนาปตฺติ อุภโตอนวสฺสุตา โหนฺติ, อนวสฺสุตา ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ สิยาฯ อุโภสุ อนวสฺสุเตสูติ ปุคฺคโล เจว ภิกฺขุนี จาติ อุโภสุ อนวสฺสุเตสุ คณฺหนฺติยา สพฺพถาปิ อนาปตฺติฯ ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ วา ญตฺวา คณฺหนฺติยาติ สยํ อนวสฺสุตา สมานา อวสฺสุเตปิ ‘‘อนวสฺสุโต อย’’นฺติ สญฺญาย ตสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหนฺติยาฯ อถ สยํ อนวสฺสุตาปิ อญฺญํ อวสฺสุตํ วา อนวสฺสุตํ วา ‘‘อวสฺสุโต’’ติ ญตฺวา ปฏิคฺคณฺหาติ, ทุกฺกฏเมวฯ วุตฺตญฺเหตํ อนนฺตรสิกฺขาปเท ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อยฺเย, น ปฏิคฺคณฺหาสีติ, อวสฺสุตา, อยฺเยติ, ตฺวํ ปน, อยฺเย, อวสฺสุตาติ, นาหํ, อยฺเย, อวสฺสุตา’’ติฯ

โภชนปฺปฏิคฺคหณปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุกฺกฏาทิกา สงฺฆาทิเสสปริโยสานา อาปตฺติโย อิมินา สิกฺขาปเทน อุยฺโยชิกาเยว, อิตริสฺสา ปน อาปตฺติเภโท ปฐมสิกฺขาปเทนาติ อาห ‘‘สา เอวํ อุยฺโยชเนนา’’ติอาทิฯ

กุลานุทฺทยตายาติ กุลานุกมฺปกตายฯ

โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-13. สญฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สญฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14-17. สงฺฆเภทกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุนี สงฺฆํ น ภินฺทตีติ กมฺมํ, อุทฺเทโส จาติ ทฺวีหิ เภโท, โส ตาย สทฺธิํ นตฺถีติ ภิกฺขุนี สงฺฆํ น ภินฺทติฯ น เกวลํ ปริวาสาภาโวเยวาติ อาห ‘‘ฉาทนปจฺจยาปี’’ติอาทิฯ เอตฺถ จ ‘‘ฉาทนปจฺจยาปิ น ทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ ปาโฐ ทฏฺฐพฺโพ, ฉาทนปจฺจยาปิ ทุกฺกฏํ น อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ เอวญฺจ กตฺวา –

‘‘อาปชฺชติ ครุกํ สาวเสสํ;

ฉาเทติ อนาทริยํ ปฏิจฺจ;

น ภิกฺขุนี โน จ ผุเสยฺย วชฺชํ;

ปญฺหาเมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481) –

เอตฺถ ภิกฺขุนินิเสโธ อุปปนฺโน โหติฯ เยสุ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘ฉาทนปจฺจยา ปน ทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ วินา น-การํ ปาโฐ ทิสฺสติ, โส ปมาทเลโขติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปริวาโส นาม นตฺถิ, ตสฺมาฯ

อตฺตโน สีมํ โสเธตฺวา วิหารสีมาย วาติ วิหาเร พทฺธสีมเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ โสเธตุํ อสกฺโกนฺตีหีติ วิหารสีมํ โสเธตุํ อสกฺโกนฺตีหิฯ

มุขมตฺตนิทสฺสนนฺติ ปเวโสปายมตฺตนิทสฺสนํฯ เอตฺถาห – อถ กสฺมา ยถา ภิกฺขุมานตฺตกถาย ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปโต, อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมฺมา’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิคมนวณฺณนา) วุตฺตํ, เอวมวตฺวา ‘‘คามูปจารโต จ ภิกฺขูนํ วิหารูปจารโต จ ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา’’ติ อิธ วุตฺตนฺติ? ตตฺร เจเก วทนฺติ ‘‘ภิกฺขูนํ วุตฺตปฺปการํ ปเทสํ อติกฺกมิตฺวา คาเมปิ ตํ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ, ภิกฺขุนีนํ ปน คาเม น วฏฺฏติ, ตสฺมา เอวํ วุตฺต’’นฺติฯ อปเร ปน ภณนฺติ ‘‘ภิกฺขูนมฺปิ คาเม น วฏฺฏติ, ภิกฺขุวิหาโร นาม ปุพฺเพเยว คามูปจารํ อติกฺกมิตฺวา ติฏฺฐติ , ตสฺมา คามํ อวตฺวา วิหารูปจารเมว เหฏฺฐา วุตฺตํฯ ภิกฺขุนีนํ ปน วิหาโร คาเมเยว, น พหิ, ตสฺมา คามูปจารญฺจ วิหารูปจารญฺจ อุภยเมเวตฺถ ทสฺสิตํฯ ตสฺมา อุภยตฺถาปิ อตฺถโต นานาตฺถํ นตฺถี’’ติฯ วีมํสิตฺวา ยญฺเจตฺถ ยุชฺชติ, ตํ คเหตพฺพํฯ

ตโต ปฏฺฐายาติ อาโรจิตกาลโต ปฏฺฐายฯ

สงฺฆเภทกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ

ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข สงฺฆาทิเสสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ

1. ปตฺตวคฺโค

1. ปตฺตสนฺนิจยสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฐมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ปตฺตสนฺนิจยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อกาลจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา

ยํ อตฺตนา ลทฺธํ, ตํ นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ ยํ จีวรํ ภาชาปิตาย อตฺตนา ลทฺธํ, ตเมว นิสฺสคฺคิยํ โหติ, ตํ วินยกมฺมํ กตฺวาปิ อตฺตนา น ลพฺภติฯ เตนาห ‘‘นิสฺสฏฺฐ’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ นิสฺสฏฺฐํ ปฏิลภิตฺวาปีติ ‘‘อยฺยาย, ทมฺมี’’ติ เอวํ นิสฺสฏฺฐํ ปฏิลภิตฺวาปิฯ ยถาทาเนเยว อุปเนตพฺพนฺติ ยถา ทายเกหิ ทินฺนํ, ตเถว อุปเนตพฺพํ, อกาลจีวรปกฺเขเยว ฐเปตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

อกาลจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. จีวรปริวตฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา

เมตนฺติ เม เอตํฯ สกสญฺญาย คหิตตฺตา ปาจิตฺติยญฺเจว ทุกฺกฏญฺจ วุตฺตํ, อิตรถา ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺพํฯ

จีวรปริวตฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อญฺญวิญฺญาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฏิลาเภนาติ ปฐมวิญฺญตฺติโต อูนตรสฺสาปิ อญฺญสฺส ปฏิลาเภนฯ

ตสฺมิํ อปฺปโหนฺเต ปุน ตญฺเญวาติ ยํ ปฐมํ วิญฺญตฺตํ, โถกตฺตา ตสฺมิํ อปฺปโหนฺเต ปุน ตญฺเญว วิญฺญาเปนฺติยาติ อตฺโถฯ

อญฺเญนปิ อตฺเถ สตี ติ ปฐมํ วิญฺญตฺติโต อญฺเญนปิ อตฺเถ สติฯ เตน สทฺธิํ อญฺญญฺจาติ ยํ ปฐมํ วิญฺญตฺตํ, เตน สทฺธิํ อญฺญญฺจฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? สเจ ปฐมํ สปฺปิ วิญฺญตฺตํ, ‘‘ยมกํ ปจิตพฺพ’’นฺติ จ เวชฺเชน วุตฺตตฺตา เตเลนาปิ อตฺโถ โหติฯ ตโต ‘‘เตเลนาปิ เม อตฺโถ’’ติ เอวมาทินา อญฺญญฺจ วิญฺญาเปนฺติยาติ วุตฺตํ โหติฯ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาติ ‘‘สเจ กหาปณสฺส สปฺปิ อาภตํ โหติ, อิมินา มูเลน ทฺวิคุณํ เตลํ ลพฺภติ, เตเลนาปิ จ อิทํ กิจฺจํ นิปฺปชฺชติ, ตสฺมา เตลํ อาหรา’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาฯ

อญฺญวิญฺญาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อญฺญเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตโต อญฺญํ เจตาเปยฺยาติ ปฐมํ เจตาปิตโต ยํ กิญฺจิ อญฺญํ เจตาเปยฺยฯ

อญฺญเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปฐมสงฺฆิกเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

อญฺญสฺสตฺถาย ทินฺเนนาติ ยํ เจตาเปติ, ตโต อญฺญสฺสตฺถาย ทินฺเนนฯ อญฺญุทฺทิสิเกนาติ ปุริมสฺเสวตฺถทีปนํฯ

เสสกํ อุปเนนฺติยาติ ยทตฺถาย ทินฺโน, ตํ เจตาเปตฺวา อวเสสํ อญฺญสฺสตฺถาย อุปเนนฺติยาฯ สามิเก อปโลเกตฺวาติ ทายเก อาปุจฺฉิตฺวาฯ เอวรูปาสู อาปทาสุ อุปเนนฺตีนนฺติ เอวรูเปสุ อุปทฺทเวสุ อญฺญสฺส ยสฺส กสฺสจิ อตฺถาย อุปเนนฺตีนํฯ

ปฐมสงฺฆิกเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทุติยสงฺฆิกเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

น เกวลํ เตเนว ปริกฺขาเรนาติ อาห ‘‘สยํ ยาจิตเกนาปี’’ติฯ วุตฺตญฺเหตํ ปาฬิยํ ‘‘ภิกฺขุนิโย เตน จ ปริกฺขาเรน สยมฺปิ ยาจิตฺวา เภสชฺชํ เจตาเปตฺวา ปริภุญฺชิํสู’’ติ (ปาจิ. 763)ฯ มาติกายํ ปน คมฺยมานตฺตา ปิ-สทฺโท นปฺปยุตฺโตฯ คมฺยมานตฺถสฺส หิ สทฺทสฺส ปโยคํ ปติ กามจาโรติ ยุตฺติฯ

ทุติยสงฺฆิกเจตาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-9-10. ปฐมคณิกเจตาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐมนวมทสมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ปฐมคณิกเจตาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปตฺตวคฺโค ปฐโมฯ

2. จีวรวคฺโค

11. ครุปาวุรณสิกฺขาปทวณฺณนา

ยสฺมา ปวาริตฏฺฐาเน วิญฺญตฺติ นาม น ปฏิเสเธตพฺพา, ตสฺมา ภควา ธมฺมนิมนฺตนวเสน ปวาริตฏฺฐาเน ‘‘วเทถายฺเย, เยนตฺโถ’’ติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.784) วุตฺตาย จตุกฺกํสปรมํ วิญฺญาเปตพฺพนฺติ ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตีติ เวทิตพฺพํฯ เตเนว ‘‘เจตาเปตพฺพนฺติ ฐเปตฺวา สหธมฺมิเก จ ญาตกปฺปวาริเต จ อญฺเญน กิสฺมิญฺจิเทว คุเณ ปริตุฏฺเฐน ‘วเทถายฺเย, เยนตฺโถ’ติ วุตฺตาย วิญฺญาเปตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ราชานนฺติ ปเสนทิโกสลราชานํฯ

ครุปาวุรณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ